“Ons onderzoek onder kinderen en ouders laat niet alleen zien wat werkt binnen een Integraal Kindcentrum (IKC), maar zet ook kanttekeningen en levert vraagstukken op waar we mee verder moeten. Ik zie dit als een waardevol, verkennend onderzoek op weg naar een Integraal Kindcentrum 2.0.” Aan het woord is Dorien Petri, onderzoeker aan de Hanzehogeschool in Groningen.

Integrale kindcentra (IKC’s) zijn enthousiast over hun innovatieve manier van werken. Ze hebben de indruk dat zowel de kinderen, de ouders als de professionals meerwaarde zien in het werken volgens de principes, uitgangspunten en bouwstenen van een IKC, blijkt uit onderzoek van het Kohnstamm Instituut uit 2018. De stem van kinderen en ouders is daarbij nog weinig systematisch onderzocht. De Kennistafel van PACT voor Kindcentra wilde weten hoe kinderen en ouders het leven, spelen en leren in een IKC ervaren en vroeg het Lectoraat Jeugd, Educatie en Samenleving van de Hanzehogeschool Groningen dat te onderzoeken.

Leven, spelen en leren op een IKC
Dorien Petri en haar collega Jeannette Doornenbal deden in coronatijd onderzoek onder kinderen (en hun ouders) die tot hun twaalfde jaar een integraal kindcentrum bezochten dat koploper in IKC-ontwikkeling is. Kinderen die hun hele basisschooltijd daar hebben doorgebracht en die nu op het voortgezet onderwijs zitten; zij kunnen terugkijken op hun tijd op het IKC. Dorien Petri: “In deze deelstudie hebben wij gezocht naar de ervaringen van kinderen en ouders met het leven, spelen en leren op een IKC. Het onderzoek is uitgevoerd bij vier IKC’s, verspreid over Nederland: Campus Columbus in Heerhugowaard, Mondomijn in Helmond, Laterna Magica in Amsterdam en Het Talent in Lent. Via diepte-interviews hebben wij achttien kinderen en hun ouders gevraagd hoe zij terugkijken op hun tijd op het IKC, wat hun positieve en negatieve ervaringen waren en waar zij die aan toeschrijven. De interviews zijn gehouden aan de hand van zeven bouwstenen van het IKC: het gebouw; de leef-speel- en leergemeenschap; kinderen en ouders denken mee, doen mee en dragen bij; brede doelen breed aanbod; leren op maat; kindnabije hulp en van jongs af aan hele dag, hele jaar door.”

“De diepte-interviews zijn uitgevoerd via de techniek van narratieve storytelling”, vervolgt Petri. “Door open vragen te stellen en door te vragen naar voorbeelden kregen we het verhaal boven tafel. Al die verhalen hebben we vervolgens geanalyseerd en het voordeel van ervaringsverhalen is dat het bij het vertellen ook veel minder het gevoel geeft van goed of fout. Dat maakt de kans op sociaal wenselijke antwoorden kleiner. Het gaat immers niet om een mening maar over ervaringen. Er wordt gevraagd naar verhalen over concrete situaties en emoties en die verhalen zeggen veel over de individuele beleving van mensen.”

Beleving systematisch onderzocht
“Voor het eerst is de beleving van kinderen en ouders systematisch onderzocht”, vervolgt Petri. “Er is gesproken met kinderen en ouders van vier IKC’s die al langere tijd een IKC zijn en volgens de bouwstenen en uitgangspunten van een IKC werken die door Kohnstamm zijn omschreven in 2018. Heel waardevol. Wel zouden we een volgende keer beter willen kijken naar de representativiteit van de steekproef ten opzichte van de populatie. Zo is er gesproken met relatief veel vwo-kinderen, met meer moeders dan vaders en relatief vaak met hoogopgeleide ouders.”

Petri is tevreden. “We hebben door deze aanpak goed inzicht kunnen krijgen in de werkzame factoren van kindcentra en in persoonlijke indrukken en ervaringen van kinderen en ouders. Het is helder wat positief wordt ervaren door deze groep en wat niet. Ik vind dat we zo echt goed boven water hebben kunnen halen wat bijvoorbeeld zo positief is aan het gebouw en welke factoren maken dat er positief wordt teruggekeken op de leer-, speel- en leergemeenschap.”

Gemiddeld een 8
Zowel de kinderen als de ouders geven gemiddeld een 8 voor hun tijd op het IKC. Kinderen en ouders is gevraagd om de bouwstenen van IKC’s op volgorde te leggen van belang. In de top drie staan het gebouw, ouders en kinderen denken mee, doen mee en dragen bij en leren op maat voor ieder kind.
Positief aan het gebouw vinden ze de variatie aan binnen- en buitenruimtes en de beleefde kleinschaligheid. De positieve ervaringen van de leef-, speel en leergemeenschap zijn onder meer de veilige, open en uitdagende sfeer, ieder kind wordt gekend en ziet vaste gezichten. Bij leren op maat springen de portfolio’s en de gebruikte persoonlijke ontwikkelprogramma’s er met name uit. De onderzoekers bevelen de IKC’s dan ook aan om door te gaan met de volgens kinderen en ouders werkzame factoren.

Overgang naar voorgezet onderwijs
Petri: “Het is ook goed kritisch te kijken naar de kanttekeningen die de kinderen en de ouders maken. De negatieve ervaringen van kinderen en ouders zijn onder meer dat niet alle kinderen voldoende uitdaging hebben ervaren, dat er onvoldoende stilteruimtes waren binnen het gebouw en dat er volgens ouders en kinderen binnen het IKC kinderen zijn die, naar hun idee, niet passen binnen een IKC.” Ook de terugkerende problemen die kinderen hadden met de enorme overgang van een IKC naar het voortgezet onderwijs zet de onderzoekers aan het denken. “Ik denk dat IKC’s kritisch moeten kijken naar de aansluiting met het middelbaar onderwijs. De stap is sowieso pittig voor kinderen, maar is zeker groot als de onderwijsvisies minder goed op elkaar aansluiten. Ik denk dat er serieus overwogen moet worden of IKC’s zich niet moeten richten op een leeftijdsgroep van 0 tot 18. Als je na acht jaar of meer op een IKC ineens weer twee aan twee moet zitten in een lokaal en de docent bepaalt hoe en wanneer je iets leert, dan is dat haast niet te doen.”

Petri vindt het heel waardevol om te zien dat juist de zeven bouwstenen die onderzocht zijn alleen samen maken dat het werkt. “Kinderen en ouders worden enthousiast van het geheel. Je kunt een mooi gebouw hebben, maar dat zegt niets als er geen autonomie is. Je kunt dus als IKC niet denken: ik pak deze factoren er uit en nu heb ik een IKC. Genoemde elementen zijn bouwstenen die bij elkaar horen en pas samen een goed integraal kindcentrum maken.”

Download het onderzoeksrapport: Ouders en kinderen over hun leven, spelen en leren op een Integraal Kindcentrum.